 |
 |
 |
|
Ruimtelijke perspectievenHet kringloopcomplex van de Zonneterp kan in tal van ruimtelijke situaties worden geplaatst. Daarbij kan worden gedacht aan planologische contexten zoals ‘landelijk gebied’ of ‘stadsuitbreiding’. Ook valt te denken aan functionele contexten waarbij een samenhang bestaat tussen het kringloopcomplex en specifieke processen in de bijbehorende bebouwing. Belangrijk is dat wordt gezocht naar een locatie waar het kringloopcomplex met zijn specifieke eigenschappen optimaal tot zijn recht kan komen. Daarbij moet rekening worden gehouden met de kansen die de Zonneterp biedt, maar ook met de restricties. In het navolgende worden ter illustratie de planologische en functionele contexten kort toegelicht. Bovendien wordt kort ingegaan op de aard van de kansen en restricties die voor de Zonneterp gelden, en hoe daarmee om kan worden gegaan. Planologische contexten
Functionele contexten
Kansen en restricties
Planologische contextenDe planologische context van de Zonneterp is een knooppunt van financiële, commerciële en beleidsmatige belangen. De Zonneterp vergt een investering die moet kunnen worden terugverdiend. Bovendien betekent het een substantieel ruimtebeslag. Alleen voor de kas wordt al rekening gehouden met minimaal 2 hectare. Voor de huidige commerciële glastuinbouw is dat nog aan de lage kant. Voor de lange termijn wordt gerekend met ruimtereserveringen van 5 tot 10 hectare voor de kas. De planologische context kan medebepalend zijn voor de financiering van het kringloopcomplex. Zo zou een grondwaardelift kunnen worden benut voor bekostiging van de extra investeringen die voor de Zonneterp moeten worden gedaan. Nieuwe dorpen
Bij een nieuw dorp ligt Integratie als ontwikkelingsbeeld het meest voor de hand. Bij Integratie horen immers een sterke sociale cohesie en grote betrokkenheid van de bewoners bij de algemene voorzieningen. Zie over nieuwe dorpen ook: InnovatieNetwerk project Nieuwe Dorpen en de website van Vereniging Ecodorp. Glastuinbouwgebieden
In de oude gebieden maakt het glas plaats voor grootschalige woningnieuwbouw. Wellicht dat in die gebieden draagvlak is om een beetje kas te behouden die dienstbaar is aan de omliggende nieuwbouw. In nieuwe glastuinbouwgebieden is mogelijk draagvlak om ruimte te reserveren voor woon- en/of werkfuncties die zonnewarmte van de kas afnemen. En die eventueel ook in andere kringloopfuncties met de kassen verbonden worden. LandbouwreconstructiegebiedenBeleidsmatig en wettelijk zijn bijzondere regelingen getroffen voor de landbouwreconstructiegebieden. Wellicht dat een Zonneterp ook hier uitkomst kan bieden. Enerzijds zorgt het voor behoud van agrarische functies in die gebieden. Anderzijds brengt het extra draagvlak voor die functies. Bovendien brengt het een vervlechtingen met andere functies, zoals ‘wonen’ en ‘werken’. Als energieproducent, waterzuiveraar en digestaatverwerker zouden de agrarische functies in het kringloopcomplex met de andere functies worden verbonden. Grootschalige nieuwbouw en saneringGrootschalige nieuwbouw- en saneringslocaties kunnen ook goede omstandigheden bieden voor een Zonneterp. Zeker bij zeer grote (VINEX-)ontwikkelingen kan draagvlak bestaan voor bijzondere projecten. Een Zonneterp zou een eigen sfeer kunnen creëren en specifieke doelgroepen kunnen aantrekken. Daarbij zou het de urbane omgeving kunnen verlevendigen met een ‘wintertuin’ of andere functie in de (be)leefomgeving. HerontwikkelingslocatiesBij herontwikkelingslocaties is de aanwezigheid van bestaande bebouwing en een bestaande grondwaarde vaak een probleem. Veelal is een grondwaardelift nodig om de herontwikkeling te bekostigen. Maar een herbestemming kan weer op andere bezwaren stuiten, zoals natuurbelasting of de noodzaak om een standaard voorzieningenniveau te brengen. De Zonneterp zou hier uitkomst kunnen bieden. Bijvoorbeeld door zelf verantwoordelijkheid te nemen voor het voorzieningenniveau. Dit past immers goed bij de aard van het kringloopcomplex. Dit wordt nog versterkt door de specifieke doelgroeporiëntatie van de Zonneterp. Er kan speciaal worden ingestoken op doelgroepen die de plaatselijke restricties (b.v. centraalstelling van groene waarden) juist als extra kwaliteit beleven. Verder kan hergebruik van bestaande bebouwing ook bij een Zonneterp goed mogelijk zijn. Een ander probleem bij herontwikkelingen is de versnipperde eigendomssituatie, dat aan de weg staat aan uitvoering van een integraal herontwikkelingsplan. Ook hier zou de Zonneterp uitkomst kunnen bieden. Door zijn uitgesproken identiteit en onmiskenbare voordelen zou het nieuwe eigenaren naar het gebied kunnen trekken. Zittende eigenaren zouden bovendien om economische redenen kunnen besluiten om mee te doen. Met het kringloopcomplex zijn immers kosten te besparen. Functionele contextenIn het basisontwerp is de Zonneterp geplaatst in de functionele context van ‘wonen’. Dit omdat ‘wonen’ een voorspelbaar profiel heeft wat betreft de behoefte aan nutsvoorzieningen. Bovendien is voor bewoners (= eindgebruikers) de toegevoegde waarde van de Zonneterp het grootst. Dat wil echter niet zeggen dat de Zonneterp uitsluitend haalbaar is in combinatie met ‘wonen’. De functionele contexten waarin het kringloopcomplex kan worden geplaatst, zijn legio. Als voorbeeld noemen we:
Ziekenhuiskeukens leveren een vrij homogene biomassa (swill) voor vergisting. Dat komt de efficiency van biogasproductie ten goede, en levert redelijk homogeen digestaat. In het algemeen geldt: hoe constanter en homogener de stroom, hoe beter het kringloopcomplex kan functioneren. Winkelcentra bieden een groot dakoppervlak waarop een kas te plaatsen is. De kas levert warmte aan het centrum. En eventueel kan de kasproductie ter plekke worden afgezet. Zo zijn er tal van functionele kringloopverbanden te bedenken en verder uit te werken. InnovatieNetwerk is voornemens als vervolg op deze publicatie een klein aantal haalbaarheidsonderzoeken – onder zekere voorwaarden – gedeeltelijk mee te financieren. Belangstellen met concrete situaties en locaties worden daartoe uitgenodigd hun casus voor zo’n haalbaarheidsonderzoek voor te dragen. Kansen en restrictiesBij onderzoek naar de haalbaarheid van een kringloopcomplex in een bepaalde context gelden kansen en restricties. Restricties komen voort uit enkele beperkingen die het basisontwerp van de Zonneterp opwerpt. Om de belangrijkste te noemen: Technische factorenDe Energieproducerende Kas neemt relatief veel ruimte in de beslag. Is deze ruimte beschikbaar en betaalbaar? Organisatorische en economische factorenHet kringloopcomplex vergt – in dit pioniersstadium – de nodige inspanning en aandacht. Is het draagvlak daarvoor aanwezig, zowel in financiële als personele zin (middelen en capaciteiten)? Ter voorkoming van vervuiling en ophoping van schadelijke stoffen kunnen restricties gelden ten aanzien van het gebruik van de voorzieningen in het kringloopcomplex. Per geval zal moeten worden bekeken welke dat zijn, en hoe deze kunnen worden geïmplementeerd. Het kringloopcomplex richt zich op een zekere doelgroep van een zekere omvang. Is die op een beoogde locatie te vinden dan wel te interesseren om daarheen te trekken? Het kringloopcomplex kan niet slagen zonder medewerking op alle overheidslagen. Wordt deze medewerking daadwerkelijk gegeven? Onder welke voorwaarden wel, en in welke situaties niet? Wanneer de restricties goed worden doorzien, en in het ontwerp zijn ingepast, staat de weg open om de kansen die het kringloopcomplex biedt, te benutten. Er is dan geen sprake van een beperking, maar van toegevoegde waarde. Daarbij valt onderscheid te maken tussen:
We spreken hier van kringloopsynergie en economische synergie. In het ene geval gaat het erom dat kringloopsluiting technisch mogelijk is. In het andere geval gaat het om het economische profijt van deze kringloopsluiting. KringloopsynergieDe kringloopsynergie wordt bepaald door de wederkerigheid tussen inrichting en bebouwing. Zo biedt in het functionele voorbeeld van een winkelcentrum, het dak van het winkelcentrum ruimte aan de kas. De kas levert op haar beurt warmte aan het winkelcentrum. Economische synergieEconomische synergie kan worden bereikt doordat de kosten van interne productie en/of levering lager zijn dan bij betrekking van buiten. Zo zijn de verbruikskosten van warmte en elektriciteit binnen de Zonneterp nihil. De Economische synergie kan echter ook verder reiken dan de interne profijtelijkheid van de kringloopsluiting binnen het complex. Het kan ook gaan om de profijtelijkheid die ontstaat door interactie van het complex met de buitenwereld. Bijvoorbeeld door gft of andere biomassa in te trekken, of door elektriciteit en tuinbouwproducten te leveren. Ook buiten de primaire kringloopprocessen is economische synergie met de buitenwereld denkbaar. Zo kan het kringloopcomplex bijkomende functies krijgen, bijvoorbeeld in de sfeer van educatie, omgevingsbeleving (wintertuin) of zorg (dagactiviteiten). Iedere situatie en locatie zal eigen kwaliteiten en kansen bieden. Het is niet de bedoeling van dit rapport hiervan een uitgebreide opsomming te geven. De praktijk zal leren welke combinaties denkbaar en levensvatbaar zijn. Het belangrijkste is dat per geval wordt bekeken welke functies - gegeven de planologische en functionele context - haalbaar zijn en het draagvlak voor het kringloopcomplex vergroten.
|
Een Zonneterp zou kunnen worden opgezet als een ‘nieuw dorp’. Een nieuwe hechte kern, in een landelijke omgeving. Bijzonder aan dit nieuwe dorp zou zijn dat het een mix biedt van agrarische en woonfuncties. Dit mogelijk voor een bijzondere doelgroep met een hoge organisatiegraad. Met een dergelijke doelgroep zouden afspraken kunnen worden gemaakt over het voorzieningenniveau. Sowieso kunnen de algemene nutsvoorzieningen beperkt blijven. Een optimaal geïntegreerde Zonneterp voorziet immers zelf in aanleg en beheer van de interne infrastructuren. 
Wanneer de kas tot uitgangspunt dient, ligt het voor de hand de Zonneterp te situeren in een glastuinbouwgebied. Te denken valt aan nieuwe – door Rijk en Provincie aangewezen - gebieden, en oude gebieden die voor woningbouw worden herontwikkeld, zoals bij Utrecht (Vleuten – De Meern) of het Westland.